چگونه کودک را با قرآن آشنا کنیم؟
پدر و مادرهایی که متعهد و ارزش‌مدار هستند، به تربیت اسلامی کودک خود اهتمام ویژه دارند. یکی از دغدغه‌های آن‌ها هم، چگونگی آموزش قرآن به کودک است. چگونه کودک را با قرآن آشنا کنیم؟ این سوال پاسخ مبسوط و مفصلی دارد. در این نوشتار سعی داریم به این سوال پاسخ دهیم.
آموزش قرآن به کودک لوازم و مقدمات خاص خود را دارد. باید توجه کرد که در هر رده سنی، کدام مبحث از آموزش قرآن به کودکان تعلیم داده شود. هم‌چنین، حجم مطالب آموزشی باید چقدر باشد.
روخوانی (درست‌خوانی)، روان‌خوانی، تجوید و مراحل پیش‌رفته‌تر مثل تلاوت کاربردی و صوت و لحن از جمله مراحل آموزش قرآن هستند. البته این مراحل برای کودکی است که خواندن و نوشتن را می‌داند. مراحل مقدماتی‌تر باید برای کودکان پیش از دبستان لحاظ شود.
البته صرف آموزش الفاظ و درست تلفظ کردن کلمات عربی، هدف آموزش قرآن را برآورده نمی‌کند. بخش بزرگی از آموزش قرآن، تعلیم مفاهیم آن است. نمی‌توان از کودک انتظار داشت مفاهیم قرآن را حین آموزش الفاظ یاد بگیرد.
در ادامه، مراحل و روش‌های آموزش قرآن به کودکان را با هم مرور می‌کنیم.
-
آموزش قرآن به کودک: مرحله‌ی آشنایی با قرآن
اولین مرحله‌ی آموزش قرآن به کودک، آشنا کردن او با این کتاب مقدس است. این آشنایی می‌تواند از بدو تولد یا حتی پیش از به دنیا آمدن کودک صورت بگیرد. در روایات معصومین، بسیار توصیه شده که تربیت فرزند را قبل از تولد و حتی قبل از ازدواج باید آغاز کرد. این تربیت، آموزش قرآن را نیز در برمی‌گیرد. گوش دادن مادر باردار به نوای تلاوت قرآن می‌تواند مثال خوبی در این‌باره باشد.
آشنا کردن هوش شنیداری نوزاد با قرآن نیز تمهید دیگری است که مفید واقع می‌شود. این کار با پخش تلاوت قرآن برای نوزاد یا قرآن خواندن مادر در حین شیر دادن به نوزاد قابل انجام است.
-
شروع آموزش قرآن به کودک:
1-2. روخوانی
در مراحل بعدی، کودک به مراحل بعدی رشد ذهنی و شناختی می‌رسد. در این مرحله، کودک با دیدن رفتارهای والدین مثل تلاوت قرآن و نماز خواندن، سعی می‌کند از آن‌ها تقلید کند. این مرحله بهترین زمان برای مواجه کردن کودک با قرآن است. آموزش قرآن به کودک را باید در همین مرحله نهادینه کرد.
ابتدا باید از کلمات و ترکیبات ساده و کوتاه قرآنی استفاده کرد. والدین یا مربی باید این الفاظ را با صدای بلند ادا کنند. سپس از کودک بخواهند همان‌ها را تکرار کند. آموزش واژه به واژه نقش مهمی در یادگیری کودک دارد. این مرحله اساسی تا زمانی که کودک خواندن و نوشتن را یاد بگیرد، ادامه پیدا می‌کند.
برای کودک باسواد، باید آموزش‌های پیش‌رفته‌تری در نظر گرفت. وقتی کودک می‌تواند متن را بخواند، کلمات و ترکیبات پیچیده‌تری هم به او پیشنهاد می‌شود. بعد از آشنایی کامل کودک با سیاق عبارات و آیات قرآن، نوبت به آموزش قواعد و فنون تجوید می‌رسد.
از مهم‌ترین مباحث مربوط به این بخش، آموزش مخرج حروف است. کودک در این مرحله می‌آموزد که تفاوت‌ها و شباهت‌های تلفظ حروف در زبان عربی با زبان فارسی چگونه است.
هم‌چنین، لزوم ادای درست حروف عربی هم باید برای کودک روشن شود. باید به قرآن‌آموز گوشزد کرد که کلمات عربی اگر درست تلفظ نشوند، ممکن است معانی دیگری بدهند و این با اصل درست‌خوانی قرآن در تضاد است.
2-2. تجوید
مرحله‌ی بعدی آموزش قرآن به کودک، آموزش تجویدی است. شاید این مرحله برای قرآن‌آموز سنگین باشد. پس بهتر است که برای آن وقت بیشتری صرف شود. علاوه بر وقت بیشتر، تعداد مثال‌هایی که به قرآن‌آموز ارائه می‌شود نیز باید بیشتر باشد.
در هر کدام از این مراحل، گوش دادن قرآن‌آموز کودک به تلاوت قاریان عالی‌رتبه به شدت توصیه می‌شود. صرف گوش دادن به تلاوت اساتید قرائت، به اندازه‌ی یک دوره‌ی تعلیم قرآن، بار آموزشی دارد. کودک می‌تواند با گوش دادن تلاوت این اساتید، قواعد تجویدی را عملا یاد بگیرد.
البته صرف گوش دادن، ضامن یادگیری کاملا صحیح نیست. باید معلم قرآن بر روند آموزش نظارت و خطاهای قرآن‌آموز را تصحیح کند.
اگر کودک توانست این مراحل را با موفقیت پشت سر بگذارد، یعنی قرآن را یاد گرفته است. ادامه دادن آموزش و رسیدن به مدارج پیش‌رفته‌تر، مثل صوت و لحن نیز امکان‌پذیر است. اما باید شرایط مثل علاقه و استعداد قرآن‌آموز را هم در نظر گرفت.
-
مفاهیم
گفتیم که آموزش قرآن به کودک، فقط یاد دادن زیباخوانی آن نیست. هدف نهایی از آموزش قرآن، روخوانی و روان‌خوانی آن نیست. آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن به کودکان هم حتما باید مدنظر باشد. در واقع، آموزش تلاوت قرآن وسیله‌ای برای یاد دادن محتوای قرآن به افراد است. یادگیری این محتوای متعالی در تربیت کودکان تأثیر به‌سزایی خواهد داشت.
برای این کار، روش‌های خوب و پربازدهی وجود دارد. امروزه به مدد امکانات رسانه‌ای و شیوه‌های جدید آموزش، می‌توان محتوای قرآنی را به راحتی در دست‌رس کودکان قرار داد. تصویرسازی، پویانمایی، شعر و نماهنگ و نمایش از جمله این امکانات هستند.
با توجه به این که کودکان متن عربی قرآن را متوجه نمی‌شوند، باید ترجمه‌ی قرآن را برای آنان بازگو کرد. متاسفانه، ترجمه‌های حال حاضر قرآن کریم برای کودکان چندان مناسب نیستند. بیشتر مترجمان قرآن مخاطب بزرگ‌سال را در نظر داشته‌اند. تاکنون نیز ترجمه‌ی مناسب مخاطبان خردسال نیز ارائه نشده است.
البته تمام قسمت‌های قرآن هم برای آموزش به کودک مناسب نیست. باید ترجمه‌ی آیات مناسب را ساده‌سازی کرد تا برای کودک قابل استفاده باشد. بهتر است این ساده‌سازی توسط متخصصان امر صورت بگیرد تا اشتباهی در ترجمه رخ ندهد.
برای قرآن‌آموزان کودک، بهترین و مؤثرترین محتوای آموزش مفاهیم، همانا داستان‌های قرآنی هستند. این داستان‌ها که اغلب سرگذشت پیامبران و مومنان را روایت می‌کنند، برای کودکان از جذابیت خاصی برخوردار هستند. هم‌گونی عقاید و احساسات کودک با این شخصیت‌های قرآنی، نوعی هم‌ذات‌پنداری را برای او به وجود می‌آورد.
با بیان قصه‌ها و تمثیلات قرآنی برای قرآن‌آموزان کودک، می‌توان به سهولت مفاهیم قرآن را به آنان انتقال داد. امروزه آثار رسانه‌ای بسیاری بر پایه‌ی قصه‌های قرآنی تولید شده‌اند. آثاری مثل فیلم‌ها و سریال‌های پویانمایی یا نمایشی که مناسب کودکان هم هستند. می‌توان برای انتقال مفاهیم قرآنی به کودکان از این آثار رسانه‌ای نهایت استفاده را برد.
در حوزه‌ی کتاب کودک، «خداشناسی قرآنی کودکان» نوشته‌ی استاد حیدری ابهری نیز می‌تواند منبع خوبی برای آموزش مفاهیم قرآنی به کودکان باشد.
برای تماشای کلیپ معرفی این کتاب این‌جا کلیک کنید.
آموزش قرآن و مفاهیم آن به کودک، از مهم‌ترین مراحل در تربیت اسلامی کودکان است. امید که این نوشتار بتواند به سهم خود، شما را برای این امر مهم راهنمایی کند.